نقش شعر عرفانی در شکلگیری هویت معنوی انسان برگرفته از غزلیات شمس تبریزی
کلمات کلیدی:
تحول روحی, تربیت باطنی, مولانا, دیوان شمس تبریزی, کمال باطنی, محبت الهی, رشد معنوی, عرفان اسلامی, اصلاح نفسچکیده
تحول روحی و تربیت درونی انسان از جمله محورهای اساسی در سنت عرفانی اسلامی و ادبیات حکمی فارسی است. در دیوان شمس تبریزی، مولانا با بهرهگیری از بیانی شاعرانه و نمادین، به واکاوی لایههای وجودی انسان، موانع رشد معنوی و مسیرهای رسیدن به کمال باطنی میپردازد. او نفس را سرچشمه انحطاط و عامل فاصلهگیری از حقیقت مطلق میداند و برای پالایش آن، مفاهیمی چون محبت الهی، بازگشت درونی، ذکر مستمر، خلوتگزینی، ریاضت نفس و توکل را مطرح میسازد. این تحقیق با رویکرد کیفی و روش تحلیل محتوای توصیفی، به شناسایی عناصر تربیت باطنی در اشعار عرفانی مولانا پرداخته و تلاش دارد با بررسی نمونههای شعری، مسیر تحول نفس را در اندیشه وی ترسیم کند. همچنین دیدگاههای مولانا در کنار آرای دیگر متفکران اسلامی نظیر قشیری، صدرالمتألهین، امام خمینی و نراقی مورد تطبیق و مقایسه قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان میدهد که مولانا مراتب نفس را در سه مرحله امّاره، لوّامه و مطمئنه طبقهبندی کرده و مسیر رشد معنوی را عبوری تدریجی از این مراحل میداند. او با معرفی صفات منفی مانند حرص، بخل، سوءظن و دلبستگی به دنیا بهعنوان موانع تعالی، و تأکید بر ارزشهایی چون بردباری، فروتنی، رازپوشی و سپاسگزاری، راه رسیدن به آرامش درونی و قرب الهی را تبیین میکند. از دیدگاه مولانا، تنها از طریق عشق الهی، شناخت خود و تهذیب مستمر است که انسان به کمال وجودی و سلامت روانی دست مییابد. آموزههای وی نهتنها در مسیر عرفان عملی، بلکه در تربیت اخلاقی نسل امروز و بهبود روان فردی در جامعه معاصر نیز کاربرد دارد.
دانلودها
مراجع
Afari, J. (2004). Molavi and the Contemporary World. Nashr Ney.
Chittick, W. C. (1983). The Sufi Path of Love: The Spiritual Teachings of Rumi. SUNY Press.
Forouzanfar, B. a.-Z. (2007). Commentary on Mathnavi-ye Ma’navi (8th edition). University of Tehran Press.
Forouzanfar, B. a.-Z. (2011). Divan-e Shams-e Tabrizi (Critical Edition). Amir Kabir Publications.
Hosseini Toghyani, H. (2018). Shams Tabrizi and his influence on Rumi’s thought. Journal of Mystical Literary Studies, 2(4), 55-82.
Ibn Arabi, M. i. A. (2007). Al-Futuhat al-Makkiyya (Vols. 1–4), ed. Othman Yahya. Institute of Islamic Studies, University of Tehran and McGill University.
Imam Khomeini, S. R. (1992). Sharh-e Junud-e Aql va Jahl. Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini’s Works.
Kulayni, M. i. Y. q. (1987). Al-Kafi. Dar al-Kutub al-Islamiyyah.
Lewis, F. (2000). Rumi: Past and Present, East and West. Oneworld Publications.
Movahhed, M. A. (2011). Shams Tabrizi. Karnameh.
Mulla Sadra, S. a.-D. S. (2003). Al-Hikmah al-Muta’aliyyah fi al-Asfar al-‘Aqliyyah al-Arba’ah (Vol. 8). Dar Ihya al-Turath al-Arabi.
Naraqi, M. (2000). Jame‘ al-Sa‘adat (Vol. 1). Dar al-Kutub al-Islamiyyah.
Nasr, S. H. (1987). Traditional Islam in the Modern World. KPI.
Pourjavadi, N. (2014). In Search of the Sacred: Essays on Shams Tabrizi and Rumi. Hikmat.
Qushayri, A. a.-K. i. H. (2013). Al-Risalah al-Qushayriyyah (Persian trans. Badi’ al-Zaman Forouzanfar). Elmi va Farhangi.
Schimmel, A. (1975). The Triumphal Sun: A Study of the Works of Jalaloddin Rumi. East-West Publications.
Sepahsalar, F. (2001). Resaleh-ye Sepahsalar, ed. Mohammad Reza Shafiei Kadkani. Sokhan.
Shafiei Kadkani, M. R. (2016). With Light and Mirror. Sokhan.
Shams Tabrizi, M. i. A. i. M. (1990). Maqalat-e Shams Tabrizi, ed. Mohammad Ali Movahhed. Kharazmi.
Vitray-Meyerovitch, E. d. (1987). Rumi and Sufism. Saqi Books.
Zarrinkoub, A. (1999). Step by Step to Meet God. Elmi Publications.
دانلود
چاپ شده
ارسال
بازنگری
پذیرش
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 2025 Alireza Izadpanahi (Author); Maryam Parhezkari; Seyed Mahmoud Seyed Sadeghi (Author)

این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 می باشد.