اصول اخلاقی

معرفت و بصیرت اسلامی به رعایت بالاترین استانداردهای اخلاقی در انتشار مقالات علمی متعهد است و در راستای بهترین شیوه‌ها و دستورالعمل‌های کمیته بین‌المللی اخلاق انتشار (COPE) اطمینان حاصل می‌کند که تمام تحقیقات منتشر شده در این نشریه به پیشرفت دانش کمک کرده و با استانداردهای اخلاقی دقیق مطابقت دارند. تعهد ما به انتشار اخلاقی، اعتماد میان نویسندگان، دبیران، داوران و خوانندگان را تقویت کرده و موجب انسجام و صداقت علمی می‌شود.

بخش‌های زیر استانداردهای اخلاقی را که از تمامی افراد دخیل در فرایند انتشار انتظار می‌رود، توضیح می‌دهند:


۱. توقعات اخلاقی از نویسندگان

نویسندگان ملزم به رعایت صداقت در پژوهش، ارائه داده‌ها و رعایت حقوق مالکیت فکری هستند:

  • نویسندگی و مشارکت: تنها افرادی که به طور قابل توجهی در طراحی تحقیق، اجرای آن، تفسیر داده‌ها یا نگارش مقاله مشارکت داشته‌اند باید به عنوان نویسنده ذکر شوند. تمام نویسندگان باید نسخه نهایی مقاله را پیش از ارسال تایید کرده و با انتشار آن موافقت داشته باشند. مشارکت‌های جزئی باید در قسمت تقدیر ذکر شود نه به عنوان نویسنده.

  • اصالت و سرقت ادبی: نویسندگان باید اطمینان حاصل کنند که کار آن‌ها اصیل است و هیچ گونه سرقت ادبی ندارد. کپی‌برداری مستقیم، بازنویسی بدون اشاره به منبع و ارسال کارهای قبلی به عنوان تحقیقات جدید به شدت ممنوع است. مقالات از طریق iThenticate برای تشخیص سرقت ادبی بررسی می‌شوند و در صورت مشاهده هرگونه سرقت ادبی، مقاله بلافاصله رد خواهد شد.

  • دقت و شفافیت داده‌ها: نویسندگان باید داده‌های دقیق، صادقانه و قابل تأیید ارائه دهند. هرگونه دستکاری، جعل یا حذف عمدی داده‌ها به عنوان سوءرفتار پژوهشی در نظر گرفته می‌شود. نویسندگان باید داده‌های پژوهشی خود را نگهداری کرده و در صورت لزوم برای بررسی به دبیران ارائه دهند.

  • تعارض منافع: نویسندگان باید هرگونه تعارض منافع مالی یا شخصی که ممکن است بر پژوهش یا تفسیر نتایج تأثیر بگذارد، اعلام کنند. این شامل حمایت‌های مالی، نقش‌های مشاوره‌ای یا وابستگی‌های سازمانی است که می‌تواند به عنوان بایاس احتمالی تلقی شود.

  • ارجاع به منابع: ارجاع مناسب به کار دیگران ضروری است. نویسندگان باید تمام منابع اطلاعات، داده‌ها و ایده‌ها را به درستی ذکر کنند و به پژوهش‌ها و مشارکت‌های پیشین که بر مطالعه آن‌ها تأثیر داشته‌اند، اعتبار بدهند.

  • تایید اخلاقی برای پژوهش‌های انسانی/حیوانی: برای مطالعاتی که شامل انسان یا حیوانات می‌شود، نویسندگان باید تأییدیه اخلاقی از کمیته اخلاقی مربوطه را کسب کرده باشند. این شامل رضایت آگاهانه برای سوژه‌های انسانی و رعایت دستورالعمل‌های بین‌المللی رفاه حیوانات است.

۲. مسئولیت‌های دبیران

دبیران نقش مهمی در حفظ استانداردهای اخلاقی در انتشار دارند:

  • استقلال تحریریه و محرمانگی: دبیران به صورت مستقل عمل کرده و تصمیمات خود را صرفاً بر اساس ارزش علمی، اصالت و ارتباط مقاله با حوزه نشریه می‌گیرند. دبیران و اعضای تحریریه نباید هیچ اطلاعاتی درباره مقالات ارسال شده را با هیچ فردی به جز نویسنده مسئول، داوران و اعضای مرتبط هیئت تحریریه به اشتراک بگذارند.

  • بی‌طرفی در تصمیم‌گیری: دبیران مسئول تصمیم‌گیری منصفانه و بی‌طرفانه درباره مقالات ارسال شده هستند و از هرگونه تبعیض بر اساس جنسیت، نژاد، دین، تابعیت یا ویژگی‌های شخصی دیگر پرهیز می‌کنند. تصمیمات مقالات بر اساس محتوا، کیفیت و هماهنگی با مأموریت نشریه اتخاذ می‌شود.

  • رسیدگی به تعارض منافع: دبیران باید از رسیدگی به مقالاتی که در آن‌ها تعارض منافع شخصی یا مالی دارند خودداری کنند. آن‌ها موظف به اعلام هرگونه تعارض منافع بوده و فرایند بررسی و تصمیم‌گیری را به دبیر یا عضو دیگری از هیئت تحریریه واگذار می‌کنند.

  • رسیدگی به سوءرفتارهای اخلاقی و بازپس‌گیری‌ها: دبیران مسئولیت رسیدگی به هرگونه گزارش یا شکایت از سوءرفتارهای اخلاقی، از جمله سرقت ادبی، جعل یا انتشار تکراری را بر عهده دارند. در صورت تأیید تخلفات اخلاقی، دبیران اقدام‌های لازم از قبیل صدور اصلاحیه، بازپس‌گیری یا اعلام نگرانی را طبق دستورالعمل‌های COPE انجام خواهند داد.

۳. استانداردهای اخلاقی برای داوران

داوران نقش اساسی در فرایند داوری علمی دارند و انتظار می‌رود بازخوردی عینی، سازنده و به‌موقع ارائه دهند:

  • محرمانگی: داوران باید مقالات ارسال شده را به عنوان اسناد محرمانه در نظر بگیرند. آن‌ها نباید محتویات مقاله را بدون مجوز دبیر با دیگران در میان بگذارند، بحث کنند یا افشا کنند. استفاده از اطلاعات به دست آمده در فرایند داوری برای منافع شخصی اکیداً ممنوع است.

  • عینیت و بازخورد سازنده: داوران باید مقالات را به‌طور بی‌طرفانه ارزیابی کرده و بازخوردی ارائه دهند که عینی و سازنده باشد. آن‌ها باید نقاط قوت مقاله را برجسته کرده و نواحی نیازمند بهبود را شناسایی کنند بدون اینکه از زبان توهین‌آمیز یا تحقیرآمیز استفاده کنند.

  • اعلام تعارض منافع: در صورتی که داوران دارای هرگونه تعارض منافع باشند، مانند ارتباط شخصی، مالی یا علمی با پژوهش یا نویسندگان، باید بلافاصله این موضوع را به دبیر اعلام کرده و در صورت لزوم از فرایند داوری کناره‌گیری کنند.

  • زمان‌بندی و مسئولیت‌پذیری: داوران باید ارزیابی خود را در چارچوب زمانی توافق‌شده انجام دهند. تأخیر در داوری موجب کندی فرایند انتشار شده و مانع پیشرفت دانش می‌شود. در صورت ناتوانی در داوری در بازه زمانی مقرر، داوران باید به سرعت دبیر را مطلع کنند.

۴. رسیدگی به سوءرفتار و تخلفات اخلاقی

نشریه رویکردی بدون اغماض نسبت به رویه‌های غیراخلاقی در انتشار دارد:

  • شناسایی و بررسی تخلفات: در صورت بروز رفتارهای غیراخلاقی، از جمله سرقت ادبی، جعل داده‌ها یا دستکاری آن‌ها، تیم تحریریه تحقیقاتی دقیق انجام می‌دهد. این فرآیند ممکن است شامل مکاتبه با نویسندگان، سازمان‌های آن‌ها و کمیته‌های اخلاقی مرتبط باشد تا نگرانی‌ها تأیید و حل شوند.

  • اقدامات اصلاحی: در صورت تأیید تخلفات اخلاقی، نشریه اقدام‌های مناسب از جمله بازپس‌گیری یا حذف مقاله، صدور اصلاحیه یا اعلام نگرانی را انجام می‌دهد. نشریه متعهد به شفافیت در رسیدگی به نگرانی‌های اخلاقی و پیروی از دستورالعمل‌های COPE برای اطمینان از یک فرآیند منصفانه و دقیق است.

۵. رعایت مالکیت فکری و حقوق انتشار

نشریه حقوق مالکیت فکری نویسندگان را محترم شمرده و به شفافیت در مجوزدهی متعهد است:

  • مجوزدهی تحت CC BY-NC 4.0: تمامی مقالات پذیرفته شده تحت مجوز کریتیو کامنز (CC BY-NC 4.0) منتشر می‌شوند. این مجوز به دیگران اجازه می‌دهد که کار را به‌صورت غیرتجاری به اشتراک بگذارند و تطبیق دهند، به شرط اینکه منبع و نویسندگان اصلی به درستی ذکر شوند.

  • حفاظت از حقوق نویسنده: نویسندگان حق نشر آثار خود را حفظ کرده و نشریه حق انتشار را دارا است. این ترتیبات، امکان کنترل نویسندگان بر مالکیت فکری خود را فراهم کرده و اجازه می‌دهد تا تحقیقاتشان به صورت گسترده منتشر شود.

۶. رسیدگی به اتهامات تخلفات اخلاقی

در صورت مطرح شدن نگرانی‌های اخلاقی قبل یا بعد از انتشار، نشریه مراحل زیر را دنبال می‌کند:

  • دریافت شکایت: هرگونه ادعای سوءرفتار اخلاقی، چه توسط نویسندگان، داوران، خوانندگان یا طرف‌های ثالث مطرح شود، جدی گرفته می‌شود. نشریه به سرعت دریافت شکایت را تأیید کرده و تحقیق محرمانه‌ای آغاز می‌کند.

  • تحقیق محرمانه و تأیید: تیم تحریریه شواهد تخلفات اخلاقی را ارزیابی کرده و در صورت لزوم با نویسندگان و سازمان‌های مرتبط مشورت می‌کند. این فرآیند با حفظ محرمانگی و مطابق با دستورالعمل‌های COPE انجام می‌شود.

  • تصمیم‌گیری و اقدام‌های اصلاحی: در صورت تأیید تخلفات اخلاقی، نشریه اقدام‌های اصلاحی از قبیل بازپس‌گیری، صدور اصلاحیه یا اعلام نگرانی را انجام می‌دهد. تصمیم‌گیری به صورت شفاف به تمامی طرف‌های ذی‌نفع اعلام می‌شود.

۷. شفافیت داده‌ها و قابلیت بازتولیدپذیری

نشریه از شفافیت در داده‌های پژوهشی برای تسهیل تأییدپذیری و بازتولیدپذیری نتایج حمایت می‌کند:

  • دسترسی به داده‌ها: نویسندگان تشویق می‌شوند تا داده‌های پژوهشی خود را در صورت امکان در دسترس قرار دهند و به شفافیت و بازتولیدپذیری کمک کنند. نویسندگان باید در مقاله به دسترسی داده‌ها اشاره کرده و در صورت امکان فایل‌های مکمل داده را ارائه یا آن‌ها را در مخازن معتبر بارگذاری کنند.

  • صحت و تأییدپذیری داده‌ها: نویسندگان باید اطمینان حاصل کنند که تمامی داده‌های گزارش‌شده دقیق، کامل و قابل تأیید هستند. دبیران و داوران ممکن است برای تأیید یافته‌ها درخواست دسترسی به داده‌ها کنند و هرگونه اختلاف در داده‌ها ممکن است منجر به درخواست برای شفاف‌سازی یا بازبینی شود.


با پایبندی به این استانداردهای اخلاقی، معرفت و بصیرت اسلامی به ارزش‌های شفافیت، صداقت و اعتماد در پژوهش‌های علمی متعهد است. این نشریه متعهد به ترویج فرهنگ انتشار اخلاقی و اطمینان از مسئولیت‌پذیری همه افراد در فرایند انتشار برای حفظ اعتبار و کیفیت مقالات علمی است. تیم تحریریه ما مصمم به ارائه بستری دقیق و اخلاقی برای ارتقای دانش و بصیرت اسلامی است.