حیات برزخی از منظر قرآن و روایات

چکیده

چگونگی حیات برزخی و مراحل پس از آن از جمله مسائلی است که همواره ذهن انسان را به خود مشغول ساخته است. برخی از آیات قرآن نظیر: مومنون / 101 ـ 100؛ آل عمران / 170 ـ 169؛ یس / 27 ـ 26؛ مومن / 11 و 46؛ منافقون / 10؛ نحل / 32؛ به روشنی بیانگر وجود عالم برزخ و ویژگی های آن است، چنان که حیات جاویدان شهیدان راه خدا و پاداش های آنان گواه روشنی بر عالم برزخ و نعمت های برزخی است. همچنین روایات فراوانی ـ که در برخی از آن‌ها ادعای تواتر شده است ـ درباره عالم برزخ و کیفیت زندگی در آن و گزارش های مربوط به احوال اولیای الهی و انسان های متقی و گنهکار و میزان و کیفیت رابطه آن‌ها با دنیا و مراحل عالم برزخ، در منابع فریقین آمده است.برزخ، در لغت به معنای حاجز و جداکننده دو چیز از یکدیگر، و در قرآن و احادیث و متن‌های فلسفی و عرفانی به همین معنا، بسیار به کار رفته است؛ مثلاً وسوسه به "برازخ الایمان" حد واسط کفر و ایمان یا شکّ و یقین تعبیر شده، یا فاصله میان مرگ و رستاخیز برزخ نام گرفته است.از دیدگاه قرآن و روایات، برزخ و قبر یک چیز است که گاهی از آن به عالم قبر و گاهی از آن به عالم برزخ یاد می‌شود. برزخ در لغت یعنی چیزی که حایل بین چیزی و چیز دیگر باشد.ازاین رو به جهانی که میان دنیا و آخرت واقع می‌شود برزخ اطلاق می‌گردد؛ چنان که در آیاتی از قران، برزخ بیانگر فاصله میان دو دریاست. برزخ در اصطلاح حکمت:به همان عالم مثال اطلاق می‌شود، زیرا عالم مثال حد فاصل بین عالم عقل و عالم ماده است.و در اصطلاح شریعت فاصله میان مرگ تا قیامت کبری را گویند. برزخ در آیه: حتّی إذا جاء أحدُهم الموتُ قالَ ربِّ إرجعون * لَعلی أعمَلُ صالحاً فِیما تَرَکتُ کلاَّ آن‌ها کلِمةٌ هو قائلُها و مِن ورائهم برزخٌ إلی یومِ یبعَثون (مؤمنون: 100-99) به معنای جهان غیبی و به عنوان یکی از منازل و مراحل پس از مرگ به کار رفته است. بر اساس این آیه شریفه و روایات بسیار که واژه برزخ در آن امتحان شده است، به جهان پس از مرگ تا برپایی روز قیامت را «جهان برزخ» می‌گویند.