واکاوی واقعه تاریخی مسجد فیل مشهد در سال 1342 و پیامدهای آن
کلمات کلیدی:
انقلاب اسلامی, مسجد فیل, هاشمی‌نژاد, اسناد ساواکچکیده
واقعه خونین مسجد فیل مشهد، در مهرماه 1342، چندماه پس از قیام پانزده خرداد و در اعتراض به سرکوب روحانیت و ادامه سیاست‌های ضد دینی رژیم پهلوی، یکی از حوادث مهم تاریخ انقلاب اسلامی ایران و به ویژه در مبارزات مردم مشهد محسوب می‌شود. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر اسناد رسمی ساواک، به واکاوی دقیق این واقعه تاریخی و تبیین علل، چگونگی و پیامدهای آن پرداخته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد حادثه مسجد فیل همراه با پیامدها و دست آوردهای استراتژیک آن نقش مهمی در پویایی و روند نهضت اسلامی داشته است. از مهم‌ترین پیامدها می‌توان به جلوگیری از خاموش شدن جنبش انقلابی و زنده‌ماندن و پویا شدن روح قیام پانزده خرداد، افزایش بی‌سابقه فعالیت سیاسی روحانیت مبارز و تقویت همبستگی میان علما و مراجع تقلید در سراسر ایران و نجف اشاره کرد. همچنین، این واقعه جایگاه مذهب و رهبری روحانیت را در جامعه مستحکم‌تر ساخت و آگاهی سیاسی مردم را افزایش داد. رژیم پهلوی که پیش‌تر با دستگیری امام خمینی قصد ارعاب مردم را داشت، پس از این حادثه و واکنش گسترده علما و مردم، مجبور به تسلیم شد و هاشمی‌نژاد را که دادستان خواستار اعدام وی بود، پس از سه ماه آزاد کرد. این اتفاق، ابهت پوشالی رژیم را شکست و جرأت مردم برای انتقاد و اعتراض را بیش از پیش تقویت نمود. مهم‌تر از همه، این واقعه باعث تغییر هدف مبارزات از درخواست اصلاحات به مطالبه صریح برای تغییر نظام سلطنتی گردید و راه را برای پیروزی نهایی انقلاب اسلامی هموار ساخت.
دانلودها
مراجع
Davani, A. (1981). Nahḍat-e Rūḥāniyūn-e Īrān (The Movement of Iran's Clergy) (Vol. 11 vols.). Imam Reza (a.s.) Cultural Foundation.
Foulādzādeh, A. (1990). Shāhanshāhī-ye Pahlavī dar Īrān (The Pahlavi Monarchy in Iran). Kanun-e Nashr-e Andīshehā-ye Eslāmī.
Habilian Foundation. Javānmard-e Fāḍel (Noble Youth) Special Issue. Habilian Foundation(391).
Hāshemīnejād, A. (1996). Faryādgar-e Shahr-e Shahādat (The Cryer of the City of Martyrdom). Published by the Author.
Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works. (2007). Sīr-e Mobārezāt-e Imām Khomeinī dar Āyineh-ye Asnād be Rivāyat-e Asnād-e SĀVĀK (The Course of Imam Khomeini's Struggles in the Mirror of Documents: According to SAVAK Documents) (Vol. 16 vols.).
Jalali, G. (2000). Mashhad dar Bāmdād-e Nahḍat-e Imām Khomeinī (Mashhad at the Dawn of Imam Khomeini's Movement). Center for the Documents of the Islamic Revolution.
Karbāschi, G. (1992). Haft Hezār Rūz-e Tārīkh-e Īrān va Enqelāb-e Eslāmī (Seven Thousand Days of Iranian History and the Islamic Revolution) (Vol. 2 vols.). Islamic Revolution History Foundation.
Ministry of Information Center for Historical Documents Review. (1998). Yārān-e Imām be Rivāyat-e Asnād-e SĀVĀK: Ketāb 5 "Shahīd Ḥujjat al-Islām Sayyid 'Abd al-Karīm Hāshemīnejād" (The Companions of the Imam According to SAVAK Documents: Book 5 "Martyr Hujjat al-Islam Sayyid Abd al-Karim Hasheminejad").
Ministry of Information Center for Historical Documents Review. (1999). Qiyām-e Pānzdah-e Khordād be Rivāyat-e Asnād-e SĀVĀK (The 15 Khordad Uprising According to SAVAK Documents) (Vol. 9 vols.).
Rahnama, M. R. (2012). Shenāsāyi va Wajh-e Tasmiyeh-ye Ma'āber, Maḥallāt va Amāken-e 'Omūmī-ye Bāft-e Qadīm-e Shahr-e Mashhad (Identification and Naming of Thoroughfares, Neighborhoods, and Public Places in the Old Texture of Mashhad City). Sokhan Gostar.
Rouhani, M. A. Interview available in the Oral History Archive of the Astan Quds Razavi Center.
دانلود
چاپ شده
ارسال
بازنگری
پذیرش
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 2025 Seyedeh Ozra Hasheminejad (Author); Ardeshir Asadbeigi
این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 می باشد.
