مقایسه روش تفسیری علامه طباطبایی و امام فخر رازی با محوریت اعجاز قرآن
کلمات کلیدی:
علامه طباطبایی, فخر رازی, تفسیر قرآن, اعجاز قرآن, روششناسی تفسیرچکیده
مسئله اعجاز قرآن یکی از مهمترین مباحث در علوم قرآنی و کلام اسلامی است که همواره جایگاه محوری در اثبات نبوت پیامبر اسلام داشته است. با این حال، آنچه اهمیت اساسی دارد، چگونگی درک و تبیین این اعجاز در سنت تفسیری مسلمانان است. اعجاز بهعنوان یکی از بنیادیترین مسائل کلامی و قرآنی، نهتنها از منظر زبانی و بلاغی، بلکه از حیث معرفتی، فلسفی و تفسیری مورد توجه دو مفسّر بزرگ اسلام، امام فخررازی مفسّر اندیشمند اهل سنّت و علامه طباطبایی از دانشمندان و مفسّران بزرگ تشیّع، قرار گرفته است. پژوهش حاضر به بررسی برمبنای روش توصیفی – تحلیلی، تطبیقی روش تفسیری فخررازی و طباطبایی، با تمرکز بر روششناسی آنان در تبیین اعجاز قرآن کریم میپردازد. این مقایسه، با تمرکز بر منطق روشتفسیری، مبانی معرفتی، و نحوه مواجهه با مفهوم اعجاز صورت گرفته است. هدف اصلی، استخراج نظام فکری و تفسیری هر مفسر در باب اعجاز و بررسی تأثیر نگرشهای کلامی، فلسفی و تفسیری بر تبیین اعجاز در آثار ایشان است. از یافتههای پژوهش میتوان به این اشاره کرد که فخر رازی، در تفسیر کبیر خود با رویکردی کلاممحور، اعجاز را از خلال مباحثی چون امکان معارضه، بلاغت، و احاطه علمی بررسی میکند. روش وی تحلیلی، استدلالی، و مبتنی بر تعدد اقوال است. در مقابل، علامه طباطبایی، مفسر فیلسوف عصر معاصر و نماینده مکتب عقلگرای شیعی، در تفسیر المیزان، ضمن تبیین وجوه اعجاز، توجه خاصی به ساختار باطنی و پیوستگی مفهومی آیات دارد و اعجاز را نهفقط در سطح بیان و لفظ، بلکه در سطح معنا، هدایت و نظام فکری قرآن دنبال میکند. همچنین علامه طباطبایی بیش از آنکه در قالب مفاهیم کلامی محض باقی بماند، به اعجاز بهمثابه نظام معنایی و هدایتی مینگرد؛ در حالی که فخر رازی، با رویکردی اقناعی و جدلی، تلاش دارد اعجاز را در چارچوب ادله کلامی اثبات کند.
دانلودها
مراجع
Alavi Mehr, H. (2002). Exegetical Methods and Trends. Osveh.
Ali Mohammadi, A., Baqer, A., & Valavi, S. (2021). How Fakhr al-Razi Utilized the Al-Nazm Theory in Mafatih al-Ghayb; Case Study of Surah Al-An'am. Journal of Exegesis and Quranic Language Research, 9(2), 91-103.
Babaei, A. A. (2012). A Study of Exegetical Schools and Methods. Hawzah and University Research Institute.
Fakhr al-Razi, A. M. i. U. (1990). Al-Muhassal. Dar al-Razi.
Fakhr al-Razi, A. M. i. U. (1999). Al-Tafsir al-Kabir. Dar al-Ilm.
Fakhr al-Razi, A. M. i. U. (2001). Mafatih al-Ghayb. Dar Ihya al-Turath al-Arabi.
Fallah Pour, M. (2014). The Foundations, Principles, and Exegetical Method of Mulla Sadra. Bustan-e Ketab.
Hojjati, M. B. (2007). A Study in the History of the Holy Quran. Office for the Publication of Islamic Culture.
Kermani, M. (1985). Al-Burhan fi Tawjih Mutashabih al-Quran (The Proof in Explaining the Ambiguous of the Quran). Dar al-Kutub.
Khorramshahi, B. (1998). Encyclopedia of the Quran and Quranic Studies (Vol. 2 vols.). Doustan; Nahid.
Mouaddab, S. R. (2011). Foundations of Quranic Exegesis. University of Qom Publications.
Naseh, A. A., & Esfandiari, F. (2016). A Comparative Study of the Theory of Quranic Comprehensiveness from the Perspective of Tafsir al-Mizan. Comparative Exegesis Research, 1(2), 33-54.
Rahimi, M. (2004). The Method of Quranic Exegesis. Hawzah and University Research Institute.
Rezaei Esfahani, M. A. (2003). Textbook on Exegetical Methods and Trends of the Quran. Al-Mustafa International University.
Shaker, M. K. (1997). Methods of Quranic Interpretation. Islamic Propagation Office.
Tabatabaei, S. M. H. (1996). Tafsir al-Mizan. Dar al-Fikr.
Tabatabaei, S. M. H. (2006). The Quran in Islam. Bustan-e Ketab.
Tabatabaei, S. M. H. (2008). Shia in Islam. Bustan-e Ketab.
Tabatabaei, S. M. H. (2013). The Miraculousness of the Quran. Allameh Scientific and Intellectual Foundation.
دانلود
چاپ شده
ارسال
بازنگری
پذیرش
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 2025 Moharram Abbasi, Mohammad Hassan Borhanifar, Faizollah Akbari Dastak (Author)

این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 می باشد.