بررسی تأثیر «آیه نور» بر صورخیال مرتبط با نور و روشنایی در شعر عطار نیشابوری
کلمات کلیدی:
عطار نیشابوری, آیه نور, صور خیال, نور و روشنایی, عرفانچکیده
در آثار عرفانی ایران، نمادهای «نور» و «روشنایی» جایگاهی ویژه دارند و از پرکاربردترین عناصر در بیان مفاهیم عرفانی محسوب می‌شوند. در میان شاعران، فریدالدین عطار نیشابوری بیش از دیگران از این نماد بهره برده است. پژوهش حاضر به بررسی این پرسش می‌پردازد که آیا کاربرد نور در اشعار عطار، تنها جنبه‌ای زیباشناسانه و پراکنده دارد یا بر پایه الگویی اندیشیده و منظم شکل گرفته است. بر اساس فرضیه مقاله، «آیه نور» از قرآن کریم، بنیاد اصلی نظام نمادین نور و ظلمت در شعر عطار است و به‌صورت یک ساختار معنایی و عرفانی در سراسر آثار منظوم او تکرار و بازآفرینی می‌شود. روش تحقیق مبتنی بر تحلیل توصیفی و محتوای کیفی متون شعری است تا عملکرد عناصر تصویری مربوط به نور به دقت بررسی گردد. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد که عطار، عناصر شش‌گانه «آیه نور» را به‌صورت یک نظام عرفانی کامل به کار گرفته است. تجلی الهی در جمله «الله نور السماوات و الارض» در شعر عطار به شکل آفتاب ازلی و دریای وجود تصویر شده است. سه نماد «مشکات»، «مصباح» و «زجاجه» به ترتیب با جسم، جان و قلب انسان سالک تطبیق می‌یابد و مسیر معرفت را از ظاهر تا باطن نشان می‌دهد. «شجره مبارکه» و «زیت» آن، در نماد «پیر» و «عشق» جلوه دارند؛ پیر، راهنما و منبع هدایت است و عشق، سوختی است که جان سالک را به سوی خدا می‌برد. در پایان، مقام «نورٌ علی نور» در تصاویر شاعرانه‌ای چون فنای پروانه در شمع و قطره در دریا، نشانه اتحاد سالک با حقیقت الهی معرفی می‌شود. در مقابل، «ظلمات» نمادهایی چون نفس، دنیا، جهل و غفلت را شامل می‌شود که مانع دیدار نور حقیقت‌اند. بر اساس یافته‌ها، تأثیر آیه نور بر شعر عطار نه تصادفی و تزئینی، بلکه ساختاری و بنیادین است؛ این آیه نقشه راهی کامل برای سیر عرفانی از تزکیه نفس تا فنای فی‌الله در جهان‌بینی شاعر فراهم می‌سازد.
دانلودها
مراجع
Attar Neyshaburi, F. a.-D. (1995). Divan of Attar.
Attar Neyshaburi, F. a.-D. (2008). The Conference of the Birds.
Attar Neyshaburi, F. a.-D. (2009). The Book of Secrets.
Forouzanfar, B. u. (2004). An Account of the Life and Critique and Analysis of the Works of Sheikh Farid al-Din Attar Neyshaburi.
Ghazali, A. H. M. (1985). The Niche of Lights.
Hejazi, B. a.-S. (2016). Conceptual Metaphor of the Verse of Light in the Qur'an. Journal of Literary Arts, 8(3), 85-102.
Meybodi, A. R. a.-D. (1992). Uncovering the Secrets and Provision for the Pious (Vol. 6).
Pourjavady, N. (2006). The Sultan of the Path: Three Essays on Attar.
Pournamdarian, T. (2007). Symbol and Symbolic Stories in Persian Literature.
Sadr al-Muta'allihin Shirazi, M. i. I. (1984). Interpretation of the Holy Qur'an (Vol. 6).
Schimmel, A. (2007). Mystical Dimensions of Islam.
Shafiei Kadkani, M. R. (1991). Imagery in Persian Poetry.
Shafiei Kadkani, M. R. (2008). Introduction to Attar's Conference of the Birds.
Yousefi, M. R., & Heydari, E. (2012). Nasafi's Innovations in the Interpretations of the Verse of Light. Textology of Persian Literature, 4(2), 125-140.
Yousefi, M. R., & Heydari Jouneqani, E. (2015). Suhrawardi's Creative Interpretations of the Verse of Light. Philosophical and Theological Research, 17(1), 71-92.
Zarrinkoub, A. (2005). In Search of Iranian Sufism.
دانلود
چاپ شده
ارسال
بازنگری
پذیرش
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 2025 Maryam Shafiee Taban
این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 می باشد.
