نقش علما در مشروعیت‌بخشی به حکومت ناصرالدین‌شاه و تأثیر آن بر جایگاه مذهبی جامعه

چکیده

دوره ناصرالدین‌شاه قاجار (۱۲۲۷–۱۲۷۵ قمری) یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخ ایران از نظر تعامل میان دین و دولت بود. علما در این دوران نقش مهمی در مشروعیت‌بخشی به حکومت ایفا کردند و در عین حال، با برخی سیاست‌های دولتی نیز مقابله نمودند. هدف این پژوهش بررسی تأثیر علما بر مشروعیت سیاسی ناصرالدین‌شاه و نحوه تعامل آنان با حکومت است. روش تحقیق این پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و بر اساس اسناد تاریخی، منابع کتابخانه‌ای و تحلیل‌های علمی تدوین شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که علما از یک‌سو به تثبیت حکومت قاجار کمک کردند، اما از سوی دیگر، در بزنگاه‌هایی همچون تحریم تنباکو و مخالفت با برخی اصلاحات دولتی، در برابر شاه ایستادگی کردند. سیاست‌های ناصرالدین‌شاه برای محدود کردن نفوذ علما، مانند کنترل وقف‌ها و کاستن از اختیارات محاکم شرعی، موجب ایجاد تنش در روابط دین و دولت شد. در نهایت، یافته‌ها نشان می‌دهد که وابستگی حکومت به حمایت علما، سبب شد که این قشر بتواند در تحولات سیاسی و اجتماعی تأثیرگذار باشد و جایگاه خود را به عنوان یک قدرت مستقل در جامعه حفظ کند. این روند به تدریج زمینه‌ساز نقش‌آفرینی گسترده‌تر علما در دوران مشروطیت شد.