راه‌های «مقاومت در برابر شیطان» و «اسیر دام او نشدن» از منظر آیات و روایات

چکیده

موضوع «شیطان‌شناسی» یکی از پرتکرارترین موضوعاتی است که از دیرباز تاکنون در تحقیقات علوم انسانی مورد بحث قرار گرفته است. این تکرار، بیانگر اهمیت موضوع است. «شیطان»، از بدو تولد تا مرگ هر انسانی، با ترفندهای جذاب و گوناگون، خصوصاً وسوسه و القائات گمراه‌کننده مثل: وعده‌ی پوچ دادن، ترساندن، خود را دلسوز معرفی نمودن و آراستن گناهان، با او ارتباط برقرار می‌کند، تا به تدریج او را از مسیر حق منحرف سازد و بر او چیره گردد. از آنجایی که شیطان نمی‌تواند مستقیم و یکباره در عقل انسان تصرف نماید، پس ابتدا در وهم و خیال او نفوذ می‌یابد و سپس از طریق وسوسه و القاء، برنامه‌ی ضلالتش را فراهم می‌سازد؛ اما این نحوه‌ی برخورد انسان با شیطان، در پذیرش وسوسه‌ها و القائات او، یا رد کردنشان است که نقش تعیین‌کننده‌ای در کیفیت زندگی و پس از زندگی او دارد. خداوند متعال در قرآن کریم، همچنین پیامبران و ائمه‌ی معصومین (ع) در روایات متعدد، همواره انسان را نسبت به دام‌های شیطان هشدار داده‌اند و او را از گرفتار شدن در وسوسه‌هایش برحذر داشته‌اند؛ زیرا خداوند متعال پس از آفرینش آدم، با دادان قدرت اختیار و نشان دادن راه‌های حق به او، هدایتش می‌کند. اگرچه که گاهی انسان، خودش با انحراف از مسیر حق، راه گمراهی را می‌پیماید. حال آنکه از مهمترین راه‌های سعادت انسان، «مبارزه با شیطان و مقاومت در برابر او» است که با یاد خالصانه‌ی خدا، تقوا، توکل، استعاذه، توبه، تزکیه‌ی نفس، به‌کارگیری عقل، کنترل شهوت، خوف الهی، یاد مرگ و در یک کلام با «تقویت ایمان» محقق می‌گردد؛ زیرا انسانی که به خدا ایمان قوی دارد، به آسانی به دام شیطان گرفتار نمی‌شود و تحت تأثیر وسوسه‌های او قرار نمی‌گیرد. پس خود را به گناهان آلوده نمی‌سازد؛ بنابراین شیطان نمی‌تواند فی نفسه برای انسان را اسیر خویش سازد، به شرطی که انسان بر نفس خود مسلط باشد و از قوه‌ی عقلانی خود در زندگی، بیشتر بهره ببرد. روش تحقیق در این نوشتار به صورت توصیفی – تحلیلی بوده و تجزیه اطلاعات به صورت کیفی است.