معرفت و بصیرت اسلامی

سلوک و سیره علماء از منظر معرفت شناسی عامه: نگاهی به سلوک معنوی آیت الله کوهستانی

حسین رضائی

; احمد اشرفی *

; محمدنبی سلیم

سیره اخلاقی و سلوک عملی عالمان دینی، زبانزد مؤمنان و راهگشای زندگی مردمان است و برای درک جایگاه فقیهان متخلق به وجه الله، شناخت چهره آن‌ها در جامعه ضروری است. آیت‌الله شیخ محمد کوهستانی (1267-1351 هـ.ش) از مجتهدان و علمای سده اخیر بود که از خطه شرق مازندران برخاست و پس از طی مدارج تحصیل و تعبد، بنیان‌گذار حوزه علمیه کوهستان در شهرستان اشرف البلاد یا بهشهر کنونی شد. شیوه رفتاری و مراوده اجتماعی این فقیه پارسا و یادگاران منش والای او را باید از لابه‌لای خاطرات زندگی مردم روزگارش دریافت. این تحقیق با تکیه بر روش توصیفی - تحلیلی و مطالعات اسنادی و عمدتاً مشاهدات میدانی، بر آن است تا با هدف بصیرت شناسی، سلوک معنوی و سیره عملی آیت‌الله کوهستانی را بر پایه خاطرات و دیدگاه‌های اطرافیان و وابستگان سببی این فقیه عالی‌قدر بازشناسی کند. تا مصداقی عینی از سبک زندگی اسلامی ارائه گردد. نتیجه پژوهش گواه این فرضیه است که بر مبنای توصیفات و نگرش آشنایان، وارستگی، پارسایی و التزام عملی آیت‌الله کوهستانی به کسب رضایت الهی، ساده‌ زیستی، امیدبخشی به مؤمنان، رفع مشکلات جامعه و...حقیقتی شناخته شده بود.

بررسی غایت اخلاق عرفانی از دیدگاه ابن عربی

محمد رسول روزبه *

اخلاق عرفانی دارای مبانی خاص خود برگرفته از عرفان نظری است و دارای تعریف، موضوع، مسائل، روش و غایت مختص خویش است و از رویکردهای دیگر اخلاقی متمایز است. در این مقاله تلاش ما در جهت تبیین غایات و اهداف اخلاق عرفانی و تاثیر آن بر زندگی اخلاق مدار در جامعه است و این منظور را از دیدگاه ابن عربی و با توجه به آثار وی مورد توجه و بررسی قرار داده ایم. اخلاق عرفانی در میانه سلوک عرفانی قرار دارد و اهداف و غایات نهایی سلوک، غایات و اهداف نهایی اخلاق عرفانی نیز محسوب می‌شوند. غایت اخلاق عرفانی تخلق به اخلاق الهی است که از ویژگیهای مقام فناء فی الله است.همه فضائل و ملکات مقدمه برای رسیدن به کمال نهایی است و کمال نهایی ابزاری برای وصول به سعادت و خیر است. تحلیل داده‌های پژوهشی حاکی از آن است که ماهیت و مولفه‌های اخلاق عرفانی خصوصا غایت اخلاق عرفانی بر سبک زندگی اخلاق مدار جامعه اثر معنا دار و مثبتی دارد، اما دارای نواقصی نیز می‌باشد که در این پژوهش بدان پرداخته شده است.

راهکارهای قرآنی برای بقای زوجیت و کاستن از آسیب‌ها

فاطمه امین الدوله

; مریم حاجی عبدالباقی *

; عزت السادات میرخانی

, محمدرضا متینی صدر

خانواده به‌عنوان کوچک‌ترین واحد اجتماعی، زیربنای رشد و تعالی هر جامعه است و در متون دینی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است که در گذر زمان و مواجهه با تحولات عصر حاضر، با چالش‌های متعددی روبرو شده است که بایستی با رویکردهای مختلف مورد حمایت قرارگیرد. از اینرو این پژوهش، با رویکردی درون‌دینی و تحلیلی-توصیفی، به بررسی آسیب‌های خانواده از منظر قرآن کریم می‌پردازد که با تمرکز بر آیات "إِنْ خِفْتُمْ" و آیات مرتبط با ریشه "خوف"، به استخراج و تحلیل آیات پرداخته و با بهره‌گیری از منابع تفسیری و روایی، آسیب‌های خانوادگی در سه بعد شناختی، رفتاری و عاطفی شناسایی می‌گردد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که قرآن کریم ضمن اشاره به سه دسته از آسیب‌های مشترک، نظیر: عدم صداقت، فحاشی، تخریب حیثیت و سوءرفتار مردان، نظیر همسرآزاری جسمی، روانی و حقوقی و نهایتا سوءرفتار زنان، نظیر خودآرایی نامناسب، و نقض تعهد زناشویی،برای مقابله با این آسیب‌ها، اصول اخلاقی و احکام فقهی متنوعی را ارائه نموده است. اصولی همچون: شناساندن حقوق و تکالیف زوجین، ترویج اخلاق‌مداری، معنویت‌گرایی، معاشرت به معروف، حفظ حرمت‌ها و رفق و مدارا، امانتداری و حفظ اسرار همسر، وفاداری و پایبندی به تعهدات زناشویی، معنویت‌گرایی، معاشرت به معروف، حفظ حرمت‌ها، رفق و مدارا و نهایتا و اتخاذ رویکردی همراه با صمیمیت و دوستی که با فطرت انسانی و حکمت الهی همخوانی دارند، می‌توان بنیان‌های اخلاقی خانواده را تقویت نموده و راهکار مناسبی برای تداوم زوجیت باشند.

بررسی حکمرانی مطلوب از منظر مکتب شهید سلیمانی

عصمت گلستانی

; علی رحیمی صادق *

; ابراهیم خراسانی پاریزی

حکمرانی مطلوب یکی از مباحث کلیدی در اندیشه سیاسی و مدیریتی است که در مکتب اسلام، نه‌تنها به‌عنوان یک نظام اجرایی، بلکه به‌عنوان بستری اخلاقی و ارزشی برای تأمین عدالت و امنیت اجتماعی مورد بررسی قرار می‌گیرد. این پژوهش به بررسی حکمرانی مطلوب در مکتب شهید قاسم سلیمانی پرداخته و شاخص‌های این الگوی حکمرانی را در مدیریت اجرایی، سیاست داخلی و خارجی، و مدیریت بحران‌های منطقه‌ای تحلیل می‌کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که حکمرانی مطلوب در مکتب شهید سلیمانی بر اصولی همچون رهبری اخلاقی، مدیریت جهادی، پاسخگویی، شفافیت، مردم‌داری و مشارکت عمومی استوار است. همچنین، این الگو بر مقابله با استکبار جهانی، حمایت از امت اسلامی و تقویت محور مقاومت در سطح منطقه تأکید دارد. مقایسه تطبیقی حکمرانی مطلوب در مکتب شهید سلیمانی با سایر مدل‌های حکمرانی اسلامی نشان می‌دهد که این الگو توانسته است با ترکیب ارزش‌های دینی، مدیریت استراتژیک و حضور میدانی، راهکاری کارآمد برای مدیریت بحران‌های امنیتی و سیاسی ارائه دهد. بر این اساس، استفاده از این مدل در سیاست‌گذاری‌های کلان کشور می‌تواند به بهبود کارآمدی ساختارهای اجرایی، افزایش انسجام ملی و تقویت سیاست‌های دفاعی و امنیتی جمهوری اسلامی ایران منجر شود. درنهایت، این پژوهش بر ضرورت مطالعات بیشتر در زمینه حکمرانی اسلامی و نقش رهبران جهادی در توسعه الگوهای مدیریتی تأکید دارد.

کالبدشکافی رویکرد دینی در مواجهه با شبکه چالش‌های امنیتیِ هوش مصنوعی

فاطمه مرادزاده

; نعمت الله فیروزی *

; وجیهه گل مکانی

این پژوهش با هدف کالبدشکافی رویکرد دینی در مواجهه با شبکه چالش‌های امنیتیِ هوش مصنوعی، انجام شده است. در سال‌های اخیر فناوری پیشرفته هوش مصنوعی به سرعت جای خود را در زندگی بشر باز کرده و به ابزاری اساسی در زندگی بدل گشته است. این فناوری به عنوان یکی از تکنولوژی‌های مبنایی، دارای توانایی‌های منحصر بفردی است که قادر به ایجاد تحولی بزرگ در علوم مختلف می‌باشد. با این وجود، هنوز ابهامات زیادی درباره رویکردهای مبتنی بر آموزه‌های دینی نسبت به هوش مصنوعی وجود دارد. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به این سوال پاسخ می‌دهد که رویکرد فقه نسبت به پیامدهای مثبت و منفی بکارگیری هوش مصنوعی چیست؟ یافته‌های این نوشتار نشان می‌دهد فقه به عنوان یک راهنمای اخلاقی و شرعی قادر است تحولی جدی در حوزه قوانین و مقررات بین المللی بکارگیری این فناوری و همچنین اخلاق حرفه‌ای کاربران آن، به ویژه در زمینه جلوگیری از تهدیدات امنیتی و حفظ صلح عمومی ایجاد کند.

روشهای بیانی اثرگذار بر مخاطب از دیدگاه قرآن

مصطفی قاسمی

; سید احمد میریان *

; حمید محمد قاسمی

مکاتب مختلف فکری، فرهنگها و تمدنهای مختلف از دیرباز کوشیدهاند با بهرهگیری از روشهای گوناگون، پیامهای مورد نظر خویش را به مخاطبان انتقال دهند. با توجه به اینکه جوامع دینی، به ویژه کشورهای اسلامی جهت بهره‌گیری و استفاده از روشها و نظریههای تأثیرگذاری، نیازمند نوع دینی آن میباشند؛ لازم میآید تا محققان و پژوهشگران این عرصه با مراجعه به منابع و متون دینی، اقدام به کشف و بررسی آن‌ها نمایند. قرآن به عنوان ارزشمندترین منبع دینی مسلمانان جایگاه ویژهای را در این خصوص دارا بوده و با نظر به جایگاه بیان و سخن، روشهای بیانی متعددی را در این راستا بکار بسته است. به همین منظور شایسته است روشهای بیانی تأثیرگذاری بر مخاطب از منظر قرآن در دست بررسی قرار گیرد. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی تلاش نموده، روش‌های اثرگذاری و اقناع مخاطب را استخراج نماید. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که قرآن کریم، از زمان نزولش، به دنبال جلب توجه مخاطبان بوده و با استفاده از روشهای بیانی نظیر: مناظره، موعظه، طرح پرسش، جدل، تکرار، قصهگویی، تشبیه، تمثیل، تبشیر، انذار، تداعی معانی، تذکر و بازگویی اخبار غیبی بوده است. از آنجا که این روشها از علم بی‌پایان الهی نشأت گرفته‌اند، از کمال و استحکام خاصی برخوردارند، به طوری که با گذشت زمان و پیشرفت علوم هرگز دچار کهنگی نمیشوند و همواره کارایی دارند.

طراحی و اعتبار یابی الگوی تربیتی تساهل و تسامح مبتنی بر قرآن و نهج البلاغه

اعظم جعفری

; محمد رضا شمشیری *

; زهره سعادتمند

پژوهش حاضر با هدف طراحی و اعتبار یابی الگوی تربیتی تساهل و تسامح مبتنی بر قرآن و نهج البلاغه بوده و با روش پژوهش کیفی با رویكرد كلاسیك نظریه داده بنیاد انجام شده است. حوزه پژوهش كلیه آیات قرآن و فرازهای نهج البلاغه شامل نامه ها، خطبه ها، حکمت‌ها و ….بوده است. واکاوی حوزه پژوهش با توجه به کلمات کلیدی؛ با تاکید بر كلید واژه‌‌های مناسب فارسی و عربی چون تساهل، تسامح، سهله و سمحه، التسهیلُ، التَّیسیرُ والتَساهُلُ، السُّهولَةُ، آسانی، چشم‌پوشی، نرمی، مدارا کردن و نرم خویی و... به صورت تدریجی انجام و تا سر حد اشباع ادامه یافت. جهت بررسی پیشینه نظری و پژوهشی از روش کتابخانه‌ای و ابزار فیش برداری استفاده شده است. با تکیه بر معیارهای اعتماد‌پذیری، باور‌پذیری و اطمینان‌پذیری تحقق معیارهای جایگزین روایی و پایایی تضمین شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها با روش گلیزری(کد گذاری باز، انتخابی و نظری) انجام گرفت. یافته‌ها الگوی تربیتی تساهل و تسامح را با ساحت‌های تربیتی چهارگانه اعتقادی و عبادی؛ آموزشی و پرورشی؛ مناسبات اجتماعی و اخلاق فردی معرفی نمود که در برگیرنده مقوله‌های اصلی شامل تساهل و تسامح در تشریع و قانون گذاری، تساهل و تسامح در حوزه دعوت به دینداری، تصدیق انبیا و کتب آسمانی، تربیت بر مدار تساهل و تسامح، تساهل و تسامح در تعاملات اجتماعی، تساهل و تسامح در برخورد با مخالفان، تساهل و تسامح در حکمرانی و مدیریت و اخلاق مبتنی بر تساهل و تسامح می‌باشد که زمینه ربوبی شدن انسان و تربیت شدن انسان به نرم خویی را فراهم می‌نماید.

هستی‌شناسی و مراتب خلقت در صحیفه سجادیه: بررسی فلسفی و تطبیق آن‌ها

سیده راضیه طباطبایی مهر

; محمد حسن برهانی فر *

; منیره سید مظهری

مسئلۀ هستی و آفرینش از دیرباز به‌عنوان یکی از بنیادی‌ترین مباحث فلسفی مطرح بوده و در فلسفه اسلامی، به‌واسطۀ پیوند با آموزه‌های دینی، به ژرفا و گستردگی بی‌سابقه‌ای دست یافته است. صحیفۀ سجادیه، به‌عنوان یکی از ارزشمندترین منابع فکری و معنوی شیعه، به بررسی موضوع آفرینش و مراتب وجود پرداخته و مفاهیم مرتبط با این مسئله را در چارچوبی غنی از معنا ارائه داده است. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی، تلاش می‌کند مفاهیم فلسفی نظیر «صنع، ابداع، تکوین، احداث، انشاء، اختراع، خلق، جعل و فطر» را تحلیل کرده و دیدگاه صحیفۀ سجادیه را دربارۀ مراتب آفرینش و هستی تبیین کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد امام سجاد (ع) در صحیفۀ سجادیه، با بهره‌گیری از واژگان گوناگون، معانی متنوع و عمیقی از آفرینش را به تصویر کشیده است. این واژگان کلیدی مانند تکوین، فطر و اختراع، دال بر فاعلیت الهی و نحوۀ آفرینش هستی است و همچنین، مفاهیمی چون جعل و فطر، به هدایت مستمر الهی و حکمت در فرایند آفرینش دلالت می‌کنند. افزون بر این، مفاهیمی همچون صنع، ابداع و انشاء، بر بی‌همتایی و بی‌مثال بودن آفرینش تأکید داشته و مراتب وجودشناسی را با فلسفۀ اسلامی پیوند می‌دهند. چنین تحلیلی نشان می‌دهد که صحیفۀ سجادیه نه‌تنها حاوی آموزه‌های عمیق فلسفی دربارۀ آفرینش است، بلکه به‌طور ضمنی به رد دیدگاه‌های مادی‌گرایانه دربارۀ خلقت دفعی جهان می‌پردازد و بر پیوستگی و هدفمندی در نظام آفرینش تأکید می‌کند.

درباره‌ی مجله

معرفت و بصیرت اسلامی یک نشریه علمی با دسترسی آزاد است که به پیشبرد گفتمان علمی در حوزه مطالعات اسلامی می‌پردازد و تلاش می‌کند تا با پیوند بین دیدگاه‌های سنتی و معاصر، مباحث متنوعی همچون فلسفه، فقه، الهیات، عرفان، اخلاق و مطالعات فرهنگی را مورد بررسی قرار دهد. این نشریه بستری برای پژوهشگران و اندیشمندان از سراسر جهان فراهم می‌آورد تا نتایج تحقیقات اصیل، نقدهای تخصصی و دیدگاه‌های نوآورانه خود را به منظور ارتقای دانش و کاربردهای اسلامی برای بهبود زندگی فردی و اجتماعی منتشر کنند.

معرفت و بصیرت اسلامی با پیروی از قوانین cope به صورت فصلی منتشر می‌شود و در راستای رعایت بالاترین استانداردهای علمی، تحت نظارت دقیق تحریریه و فرایند داوری دقیق، مقالات علمی را بررسی و منتشر می‌کند. این نشریه مخاطب جهانی را هدف قرار می‌دهد و به تبادل علمی بین‌رشته‌ای و بین‌فرهنگی می‌پردازد و بدین‌وسیله غنای مطالعات اسلامی و علوم انسانی و اجتماعی را افزایش می‌دهد.

فصلنامه علمی پژوهشی "معرفت و بصیرت اسلامی" از کمیسیون ارزیابی نشریات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال 1402 موفق به کسب رتبه ب شده است.

درباره فصلنامه علمی پژوهش معرفت و بصیرت اسلامی

وضعیت چاپ: الکترونیکی
دوره چاپ: فصلنامه
زبان مجله: فارسی
حوزه تخصصی: تحلیل فلسفی و الهیاتی، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، اخلاق و معنویت، مطالعات اجتماعی- فرهنگی و دینی، عرفان
هزینه انتشار مقالات (داوری، طراحی و چاپ): بر اساس ابلاغیه کمیسیون نشریات وزارت عتف (دانلود)
نوع مجله: علمی پژوهشی
دسترسی به مقالات: رایگان
نمایه شده: بله
نوع داوری: دو سوناشناس (حداقل دو داور)
مدت زمان بررسی اولیه: 10-15روز
زمان داوری: حداقل 4 تا 10 هفته
هزینه داوری: رایگان
ایمیل مجله: ikij.journal@gmail.com

به اطلاع کلیه نویسندگان محترم می‌رساند با توجه به الزامی شدن انتشار کد (ORCID) برای نشریات از طرف وزارتخانه خواهشمند است در قسمت ارسال مقاله، فیلد کد (ORCID) را برای تمام نویسندگان تکمیل و سپس مقاله خود را ارسال نمایید. جهت دریافت فایل راهنمایی دریافت کد (ORCID) اینجا کلیک نمایید.