معرفت و بصیرت اسلامی

بررسی مقام اول نفس یا منزل مُلک، از منظر امام خمینی (ره)

موسی رحیمی نژاد

, مریم بختیار *

, علی یار حسینی

در پژوهش حاضر که با هدف بررسی مقام اول نفس یا منزل مُلک) از منظر امام خمینی (ره) و با روش توصیفی – تحلیلی، تفسیر کاملتر و شفافتر موضوع مذکور مورد بررسی قرار گرفته است و از تبیین و تحلیل مطالب صورت گرفته چنین نتیجه گیری شد که نفس بذاته واحد است و هر فردی واجد یک نفس است؛ ولی چون نفس متأثر از عوامل مختلف است و انسان هم موجودی است مختار، که در واقع خود مدیر و مدبّر امور است و حیاتش در طول اراده خداوند است و نفس هم دارای دو جهت است که یکی روی به سوی نور عالم علوی دارد و دیگر جهت به عالم طبیعت (دنیا) متمایل است. طبیعی است که چنین نفسی دارای حالات و مقامات گوناگون باشد. نفس از نظر امام خمینی (ره) دارای سه مقام است و هر مقام جهاد ویژة خود را دارد. مقام اول نفس كه پائین‌ترین مقام آن است، منزل مُلك و ظاهر و دنیای آن است. نفس در این مقام دارای قوای مختلف ظاهری است كه به واسطه «وهم» تحت تسلط نفس است. امام‌ خمینی (ره) ماهیت نفس را جوهری می‌داند که در ذات مجرد و در فعل، متعلق به جسم است. از دیدگاه امام خمینی (ره)، نخستین مرتبه‌ی نفس و پایین‌ترین منزل آن، همان بُعد مادی و دنیوی است که نورهای نادیدنی آن، در کالبد جسمانی جلوه‌گر شده و به آن حیات بخشیده است. میدان اصلی نبرد نفس، بدن انسان است و نیروهای حسی آن، سپاهیانی هستند که در هفت ناحیه‌ی وجودی، شامل گوش، چشم، زبان، شکم، اندام تناسلی، دست و پا گسترده شده‌اند. تمام این نیروهای پراکنده تحت فرمان نفس و وابسته به قوه‌ی وهم‌اند، چرا که وهم، فرمانروای قوای حسی و باطنی نفس به شمار می‌رود. اگر وهم تحت نفوذ شیطان قرار گیرد، این نیروها به ابزار شیطانی تبدیل شده و حکومت نفس در مسیر باطل قرار می‌گیرد. در مقابل، اگر این قوه تحت راهنمایی عقل و شریعت عمل کند، نظامی الهی و عقلانی در وجود انسان حاکم خواهد شد‌ و مبارزه با نفس در این مقام عبارت است از غلبه كردن انسان بر قوای ظاهرة خود و آن‌ها را تحت فرمان خالق قرار دادن و خالی كردن مملكت نفس از قوای شیطان و جنود آن.

تحلیل فیلمنامه دفاع مقدس برمبنای نظریه رولان بارت (مطالعه موردی فیلم گیلانه)

حمید ساروخانی

; حسین قاسمی *

; مراد باقرزاده کاسمانی

سینمای دفاع مقدس از دهه شصت تا کنون تجلی بسیار واضحی از گفتمان ایدئولوژیک جمهوری اسلامی بوده است که با رشادت ها، اسطوره ها، روایت‌ها و معرفی قهرمانان جنگ همراه بوده است. این گفتمان حول محور جنگ ایران و عراق ساخته شد که معمولاً به عنوان گفتمان دفاع مقدس شناخته می‌شود. گفتمانی اگرچه احاطه بر یک جنگ واقعی در حال وقوع در زمان و مکان واقعی بود، اما به هیچ وجه در محدوده خود باقی نماند و علاوه بر این، شیوه فکری خاصی را نشان داد که فراتر از مبارزات نظامی آن دوره بود. هدف این تحلیل، امکان سنجی نظریه بارت در تحلیل فیلمنامه گیلانه که در ژانر دفاع مقدس است می‌باشد لذا سوال اصلی اینگونه طرح شده است که تحلیل گفتمان فیلمنامه گیلانه بر مبنای نظریه بارت تا چه اندازه قابل اجراست؟ یافته‌ها حاکی از آن است که می‌توان 5 کد رمزگانی رولان بارت را در تحلیل این فیلمنامه به کار گرفت. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی و بر مبنای نظریه بارت بوده است.

منشور عقاید امام رضا علیه السلام در تثیبت عقاید توحیدی شیعیان با محوریت زندگی توحیدی

زهره تقوی *

; علی الله بداشتی

امام رضا ^{علیه السلام} به عنوان یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های علمی و دینی تاریخ اسلام، نقش بسزایی در تثبیت عقاید توحیدی شیعیان ایفا کرد. هدف از این پژوهش بیان روش‌های منطقی و علمی، از جمله مناظرات، استدلال‌های کلامی و آموزه‌های روایی امام رضا ^{علیه السلام} به دفاع از اصول توحیدی و تبیین مبانی اعتقادی شیعه می‌باشد. این مقاله ابتدا برخی عقاید و شبهات گروه‌ها و فرقه‌های فکری بیان شد و سپس به بررسی بنیادهای فکری امام رضا ^{علیه السلام}در تثبیت عقاید توحیدی، تأثیر کلام وی در تحکیم باورهای شیعیان و نقش تاریخی ایشان در مقابله با شبهات عقیدتی پرداخته شد. یافته‌های پژوهش بیان کننده روشن گری‌های امام با استفاده از تحلیل و تفسیر سوره توحید و آیات قرآن و پاسخگویی به پرسشگران سبب شد که منشور گفتمان ایشان در تثبیت عقاید توحیدی شکل گرفته و افزایش شیعیان را به دنبال داشت.

کنش‌گری مذهبی آل‌بویه؛ از حمایت شعائر شیعی تا واکنش عباسیان

علی قلی پور سماکوش *

; یزدان فرخی

, محمد علی حسینی

, علی سعیدی

هدف تحقیق، تحلیل جامع سیاست‌های مذهبی آل‌بویه و ارزیابی پیامدهای آن در زمینه فرهنگی، سیاسی و اجتماعی است. روش تحقیق به‌صورت تاریخی-تحلیلی و بر پایه متون متقدم تاریخی انجام شد. کنش‌گری مذهبی سلسله آل‌بویه، به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین جنبه‌های حکمرانی این سلسله، تأثیر شگرفی بر تحولات فرهنگی، مذهبی، و سیاسی جهان اسلام در قرون چهارم و پنجم هجری داشت. این تحقیق به بررسی اقدامات مذهبی آل‌بویه، شامل حمایت از شعائر شیعی، تعامل با علمای شیعه، و تغییرات در نظام اداری و قضایی، می‌پردازد. پرسش اصلی پژوهش این است که چگونه کنش‌گری مذهبی آل‌بویه به تثبیت هویت شیعی و تضعیف خلافت عباسی منجر شد. اهمیت این پژوهش در فهم نقش دیپلماسی مذهبی در تحولات سیاسی و مذهبی دوران اسلامی و ضرورت آن در تحلیل تأثیر سیاست‌های مذهبی بر تغییرات ساختاری جوامع تاریخی نهفته است و از این رو پرسش اصلی آن است که کنش‌گری مذهبی آل‌بویه چه تأثیری بر تقویت هویت شیعی و کاهش نفوذ خلافت عباسی داشت؟ فرضیه این پژوهش این است که کنش‌گری مذهبی آل‌بویه با حمایت از شعائر شیعی و نهادینه‌سازی آن‌ها، نقش مهمی در تضعیف اقتدار خلافت عباسی و تقویت پایگاه شیعه ایفا کرده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که دیپلماسی مذهبی آل‌بویه، ضمن تقویت هویت شیعی و ساختارهای سیاسی-مذهبی شیعه، تنش‌هایی میان شیعه و سنی ایجاد کرد و اقتدار خلافت عباسی را به‌طور قابل‌توجهی تضعیف نمود.

بررسی امامت از دیدگاه زیدیه

کیومرث احمدی *

نظریه امامت یکی از مهمترین مباحث بین مسلمانان بوده که بین شیعیان هم محور اشتراک است و هم مبنای اختلاف. زیدیان از آن جهت شیعه و پیرو علی (ع) قلمداد می‌شوند که اعتقاد به امامت بلافصل حضرت علی (ع) بعد از پیامبر(ص) دارند، شیعیان زیدیه در خصوص امامت دیدگاهی خاص به خود را دارند. آن‌ها امامت را عالی ترین مرتبه قدرت در دولت اسلامی می‌دانند؛ ایشان امامت حسنین (ع) را پذیرفته و معتقدند امامت در ذریه رسول خدا مستقر است. ایشان معتقدند امامت پس از امام حسین (ع) رهبری غیر منصوص و غیر معصوم است که با داشتن صلاحیت‌ها، بر علیه حکومت‌های ظلم و جور قیام می‌کند و رهبری جامعه اسلامی را بر عهده می‌گیرد. ایشان معتقدند امام حسین (ع) جانشینی انتخاب نکرده است، درباره امام بعد از او توقف کردند و با قیام زید بن علی در کوفه با او بیعت کردند. بیشتر آن‌ها امامت امام سجاد (ع) را نپذیرفتند، اما امامت زید بن علی و هر شخص فاطمی در ظاهر عالم، عادل، شجاع، قیام کننده و دعوت کننده به سوی خود را پذیرفتند. ایشان معتقدند که امام از صفاتی همچون عصمت، علم لدنی و... بهره ندارد. از این رو، هدایت جامعه به سوی خدا را از وظیفه امام نمی‌شمارند و انتخاب امام را برای اجرای حدود، جهاد و... می‌دانند. در این پژوهش از روش توصیفی - تاریخی استفاده شده و با تکیه بر منابع دست اول زیدیه، به مبحث امامت در زیدیه پرداخته شده است.

روشهای عملی تأثیرگذاری بر مخاطب از دیدگاه قرآن

مصطفی قاسمی

, سید احمد میریان *

, حمید محمدقاسمی

قرآن کریم، از زمان نزولش، به دنبال تأثیرگذاری بر مخاطبان بوده تا آن‌ها را به سرمنزل هدایت برساند. در همین راستا این کتاب الهی با مخاطبان خود ارتباط برقرار کرده و برای متقاعدکردن آنان از روشهای مختلفی استفاده نموده است. این كتاب سترگ همان گونه كه آخرین پیام الهى به بشریت و خود «بلاغ مبین» است، عالی‌ترین روشهای اثرگذاری بر مخاطب را به پیروان خویش نیز مى‌آموزد. تلاش پژوهش حاضر این است كه با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی و استمداد از آیات قرآن، روشهای عملی اثرگذاری بر مخاطب را راهیابى كند. یافتههای این پژوهش بیانگر آن است که قرآن به عنوان کتاب هدایت بشر که از سوی خداوند قادر متعال و عالم علیالاطلاق نازل شده است به یقین از بهترین شیوههای عملی ممکن برای انتقال مفاهیم مورد نظر به مخاطب و اثرگذاری بر وی بهره میگیرد که ازجمله این شیوهها: الگوسازی، اقناع تدریجی، ارائه معجزه، تماس چهره به چهره، برخورد قاطع، تردیدافکنی، تکیه بر مشترکات، خلاقیت و نوآوری، آشکارسازی عمومی، تقدیس، جوسازی، تمرکز بر کانونهای تأثیرگذار و تنوعبخشی میباشد.

بررسی مصادیق مفهوم نور در تفاسیر عرفانی قرآن کریم

خدیجه خسروشاهی

; محمود رضا اسفندیار *

; جمشید جلالی شیجانی

تفسیرعرفانی یکی از مهم‌ترین رویکردهای مورد توجه مفسران در فهم قرآن است. در این نگاه عرفا برمبنای تاویل وکشف وشهود به معنای باطنی آیات دست می‌یابند. در قلب آموزه‌های قرآن کریم، نور به عنوان یک مفهوم چند وجهی، و به عنوان یکی از نمادهای اساسی، نقش به‌سزایی در شکل‌دهی به درک و فهم مادی و معنوی انسان‌ها از جهان و خودشان داشته است. از این رو مصادیق مفهوم نور در تفاسیر عرفانی قرآن کریم مورد بررسی قرارگرفته است. نور در قرآن دارای مصادیق مختلف است ازجمله؛ به معنای نورحسی و روشنایی مادی، روشنگری وهدایت در زندگی، علم ومعرفت، وحی و نزول قرآن کریم، معرفت الهی، وحدت وجود، حقیقت محمدیه و معرفت وحقیقت الهی به کاربرده شده است. براساس این معانی می‌توان برای مصادیق مفهوم نور دو معنای ظاهری و باطنی در نظر گرفت بطوریکه مصادیق ظاهری بر جنبه‌های دنیوی و مادی نور تمرکز داشته‌اند؛ جایی که نور به عنوان یک پدیده طبیعی برای روشنایی روز و امنیت در برابر تاریکی شب تلقی می‌گردد و مصادیق باطنی درعرصه تفاسیر عرفانی قرآن کریم، مفهوم نور را به یک استعاره پیچیده‌تر تبدیل می‌گرداند. این مقاله به تحلیل مصادیق مفهوم نوردرتفاسیر عرفانی قرآن کریم می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه نور از یک مفهوم مادی به یک استعاره معنوی چند بعدی تبدیل شده است و آن را به معنای وحدت وجود، حقیقت محمدیه و اتصال به حقیقت الهی تعبیر می‌کند.

رمزگشایی حقیقت معنایی «هو نبا عظیم» در اندیشه مفسران فریقین

جواد نصیری وطن

; امیر پورشاهرودی *

; رمضان پای برجای

تحقیق و تفحص در قرآن کریم از مطالبات قرآن و معصومان از انسان‌ها می‌باشد، در قرآن کریم مواردی مشاهده می‌شود که در بین مفسران درباره بازگشت ضمیر اختلاف نظر وجود دارد. یکی از مواردی که از این مساله استثنا نشده است بازگشت ضمیر «هو» در سوره ص «هو نبا عظیم» است. تحقیق حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای به سراغ حل این مساله رفته است. یافته‌های این تحقیق حاکی از آن است که مرجع ضمیر به قیامت یا قرآن برمی گردد و این با سیاق و هدف سوره هم راستا است.

درباره‌ی مجله

معرفت و بصیرت اسلامی یک نشریه علمی با دسترسی آزاد است که به پیشبرد گفتمان علمی در حوزه مطالعات اسلامی می‌پردازد و تلاش می‌کند تا با پیوند بین دیدگاه‌های سنتی و معاصر، مباحث متنوعی همچون فلسفه، فقه، الهیات، عرفان، اخلاق و مطالعات فرهنگی را مورد بررسی قرار دهد. این نشریه بستری برای پژوهشگران و اندیشمندان از سراسر جهان فراهم می‌آورد تا نتایج تحقیقات اصیل، نقدهای تخصصی و دیدگاه‌های نوآورانه خود را به منظور ارتقای دانش و کاربردهای اسلامی برای بهبود زندگی فردی و اجتماعی منتشر کنند.

معرفت و بصیرت اسلامی با پیروی از قوانین cope به صورت فصلی منتشر می‌شود و در راستای رعایت بالاترین استانداردهای علمی، تحت نظارت دقیق تحریریه و فرایند داوری دقیق، مقالات علمی را بررسی و منتشر می‌کند. این نشریه مخاطب جهانی را هدف قرار می‌دهد و به تبادل علمی بین‌رشته‌ای و بین‌فرهنگی می‌پردازد و بدین‌وسیله غنای مطالعات اسلامی و علوم انسانی و اجتماعی را افزایش می‌دهد.

فصلنامه علمی پژوهشی "معرفت و بصیرت اسلامی" از کمیسیون ارزیابی نشریات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال 1402 موفق به کسب رتبه ب شده است.

درباره فصلنامه علمی پژوهش معرفت و بصیرت اسلامی

وضعیت چاپ: الکترونیکی
دوره چاپ: فصلنامه
زبان مجله: فارسی
حوزه تخصصی: تحلیل فلسفی و الهیاتی، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، اخلاق و معنویت، مطالعات اجتماعی- فرهنگی و دینی، عرفان
هزینه انتشار مقالات (داوری، طراحی و چاپ): بر اساس ابلاغیه کمیسیون نشریات وزارت عتف (دانلود)
نوع مجله: علمی پژوهشی
دسترسی به مقالات: رایگان
نمایه شده: بله
نوع داوری: دو سوناشناس (حداقل دو داور)
مدت زمان بررسی اولیه: 10-15روز
زمان داوری: حداقل 4 تا 10 هفته
هزینه داوری: رایگان
ایمیل مجله: ikij.journal@gmail.com

به اطلاع کلیه نویسندگان محترم می‌رساند با توجه به الزامی شدن انتشار کد (ORCID) برای نشریات از طرف وزارتخانه خواهشمند است در قسمت ارسال مقاله، فیلد کد (ORCID) را برای تمام نویسندگان تکمیل و سپس مقاله خود را ارسال نمایید. جهت دریافت فایل راهنمایی دریافت کد (ORCID) اینجا کلیک نمایید.